Chẳng bao lâu, Harriet Smith trở nên thân thiết tại Hartfield. Vốn có tính nhanh nhẹn và quyết đoán, Emma không để mất thì giờ trong việc mời mọc và khuyến khích cô bé đến thường xuyên. Khi càng hiểu rõ về nhau, hai người càng yêu mến nhau hơn . Ngay từ lúc đầu, Emma đã nhìn ra cô bé là người bầu bạn hữu ích cho mình. Theo khía cạnh này, sự mất mát chị Taylor là yếu tố quan trọng. Ông bố không bao giờ bước qua khỏi hàng rào cây cảnh của khuôn viên, nơi phân cách quãng đường đi bộ thay đổi dài ngắn theo mùa. Sau hôn lễ của chị Taylor, việc vận động thể chất của Emma cũng bị giới hạn. Chỉ một lần cô một mình đi đến Randalls nhưng chuyến đi không được vui thú. Vì thế, nếu có Harriet Smith làm bầu bạn, cô có thể gọi cô bé bất cứ lúc nào để tháp tùng thì thật là đáng quý. Nhưng theo mọi khía cạnh khác, khi càng biết thêm về cô bé, Emma càng thêm hài lòng và thấy mọi toan tính của mình là đúng.

Chắc chắn Harriet không phải là người khôn ngoan , nhưng cô bé có tố chất thùy mị, dễ bảo, biết tỏ cảm khái, hòan toàn không giả dối, và chỉ muốn tuân phục theo người mà cô tin cậy. Việc cô bé tỏ lòng gắn bó với cô ngay từ đầu là động thái rất dễ thương, cho thấy cô bé không thếu nhận thức dù hiểu biết chưa được sâu sắc. Nhìn chung, Emma tin chắc Harriet Smith là người bạn trẻ mà mình muốn – chính là mẫu người mà nhà cô cần. Một người bầu bạn như chị Taylor thì không được nữa. Không thể một lúc có cả hai người như thế. Cô cũng không muốn có cả hai. Phải có một cá tính khác, một cảm nghĩ riêng biệt và tự chủ. Chị Taylor là đối tượng cho lòng tri ân và quý trọng. Harriet sẽ được yêu mến như là người hữu dụng. Với chị Taylor thì Emma không làm được gì cả, với Harriet thì cô có thể làm được mọi việc .

Trải nghiệm đầu tiên cho sự hữu dụng là tìm hiểu cha mẹ cô bé là ai, nhưng cô bé không thể nói ra. Harriet sẵn lòng nói ra những gì mình biết nhưng không thể nói gì về việc này. Emma đành tưởng tượng ra theo ý mình muốn , nhưng cô không thể nào tin rằng nếu ở trong cùng hòan cảnh như thế, chính mình lại không tìm ra được sự thật. Harriet không muốn đào sâu vào vấn đề. Cô bé thỏa mãn với những gì bà Goddard nói cho cô nghe, và không muốn tìm hiểu thêm.

Dĩ nhiên là cô bé chủ yếu trao đổi với bà Goddard, các cô giáo, nữ sinh và người lien quan đến ngôi trường nói chung, ngòai ra chỉ còn có mối quan hệ với gia tộc Martin ở nông trang Abbey Mill. Gia đình Martin chiếm lĩnh nhiều tâm tư của cô bé. Cô đã lưu lại với họ rất vui trong hai tháng, và bây giờ thích kể lại về chuyến đi này, mô tả nhiều tiện nghi và những món kỳ thú ở nơi ch^’nhưng ấy . Emma khuyến khích cô bé kể , thấy lạ lùng về hình ảnh của một gia tộc khác, thích thú với vẻ đơn giản trẻ trung của cô bé khi hào hứng nói về việc bà Martin có “đến hai phòng khách, hai phòng khách rất sang trọng, một phòng rộng gần bằng phòng gia đình của bà Goddard, và về việc bà có người hầu đã làm việc với bà hai mươi lăm năm, bà có tám con bò, hai con dòng Aldeney, một con nhỏ dòng Welch, một con dòng Welch nhỏ thật dễ thương mà bà Marin nói bà rất thương nó nên phải gọi nó là con bò của bà, và có một nhà nghỉ mát rất đẹp trong khu vườn, nơi mà năm sau thì tất cả bọn họ sẽ đến để dùng trà, một ngôi nhà rất đẹp, đủ rộng cho cả chục người.

độc thân, rằng không có chị Martin trẻ nào, rằng không có người vợ nào trong trường hợp này, thì cô e ngại cô bạn nhỏ của mình sẽ sa vào tình huống không tốt từ tất cả lòng hiếu khách và tử tế ấy, nếu không được chăm sóc, cô bé có thể lún sâu mãi.

Với ý niệm đầy cảm hứng ấy, Emma càng đặt thêm nhiều câu hỏi đầy ý nghĩa. Cô để cho cô bé Harriet kể thêm về anh Martin, và cô thấy rõ ràng cô bé; đã có tình ý gì đó. Harriet kể những lần anh cùng cô đi dạo dưới ánh trăng hoặc chơi bài vui vẻ trong buổi tối, và kể nhiều về tính tử tế, và hay gia ơn của anh. Một ngày, anh đi nhiều dặm để mang về cho cô ít quả óc chó vì cô nói mình thích ăn quả này. Trong những mẩu chuyện khác, anh cũng hay chiều chuộng cô như thế. Một buổi tối, anh cho gọi con trai của người chăn cừu đến phòng khách để hát cho cô nghe. Cô rất thích nghe hát. Anh chỉ có thể hát ít bài. Cô bé tin rằng anh rất khôn ngoan và thấu hiểu mọi chuyện. Anh có một đàn gia súc rất tốt, và trong thời gian cô ở đấy anh đã bán lông cừu được nhiều hơn bất kỳ ai khác trong vùng. Cô tin rằng mọi người đều nói tốt về anh. Bà mẹ và các em gái anh đều yêu mến anh. Một ngày, bà Martin nói với cô (và bà đỏ ửng mặt khi nói) không gia đình nào khác có một người con trai tốt như thế, và vì vậy bà tin chắc anh sẽ là một người chồng tốt. Không phải là bà mong muốn anh kết hôn. Bà không vội vã.

Emma nghĩ “Làm khá lắm, bà Martin! Bà biết phải làm gì”.

Và khi em ra về, bà Martin có lòng tử tế gửi cho bà Goddard một con ngỗng đẹp – một con ngỗng đẹp nhất mà bà Goddard chưa từng thấy. Vào một ngày Chủ nhật, bà Goddard mặc trang phục cho con ngỗng và yêu cầu cả ba giáo viên, cô Nash, cô Prince và cô Richardson đến ăn tối với bà.

- Chị đoán anh Martin không phải là người có tri thức vượt quá công ăn việc làm của anh ấy ? Anh không đọc sách, phải không?

Có chứ - đấy là, không – em không rõ – nhưng em tin rằng anh ấy đọc nhiều sách – nhưng không phải là lọai sách như chị nghĩ. Anh đọc các tài liệu nông nghiệp, và vài lọai sách khác mà anh đặt kế bên cửa sổ - nhưng chính anh đọc tất cả các loại sách ấy. Nhưng đôi khi vào buổi tối, trước khi mọi người chơi bài, anh đọc to lên đọan nào đấy trong Elegant Extracts, nghe rất lý thú. Và em biết anhaa đã đọc Vicar of Wakefield,. Anh ấy chưa bao giờ đọc The Romance of the forest hoặc The Chlldreen of the Abbey. Anh ấy chưa bao giờ nghe đến những quyển sách này cho đến khi em đề cập đến, nhưng anh quyết chí sẽ đọc ngay khi có dịp.

Câu hỏi kế tiếp là:

Anh Martin có ngọai hình ra sao?

À, không được đẹp trai – không đẹp trai chút nào. Ban đầu em nghĩ anh ấy là người không có gì đáng chú ý, nhưng bây giờ em không còn có ý nghĩ đó nữa. Chị biết đấy , sau một thời gian người ta thấu hiểu hơn. Nhưng chị chưa bao giờ trông thấy anh ấy sao? Thỉnh thoảng anh có đến HIghbury, chắc chắn là mỗi tuần anh ấy cưỡi ngựa qua đây trên đường đến Kingston. Anh ấy thường đi qua nhà chị.

Có thể là như thế, chị hẳn đã trông thấy anh ấy năm mươi lần nhưng không hề biết đến . Tên anh ấy . Chị không hiếu kỳ để ý đến một anh nông gia trẻ, dù cưỡi ngựa hay đi bộ. Chị không có quan hệ gì với giới tiểu điền chủ. Chị có thể chú ý đến một hoặc hai giai bậc thấp hơn nữa, và ngọai hình trông đáng tin cậy, chị có thể mong được giúp đỡ gia đình họ bằng cách này hay cách khác. Nhưng một nông dân thì không cần nhưng chị giúp đỡ, và do đó chị không quan tâm đến.

Đúng hẳn thế. Mà này! Chị hẳn chưa từng quan sát anh ấy nhưng anh ấy biết rõ về chị - ý em muốn nói là qua mắt nhìn.

Chị tin chắc anh ấy là một thanh niên đáng kính. Chị biết anh ấy đúng là như thế, và như vậy chị mong cho anh ấy được điều tốt lành. Em nghĩ anh ấy bao nhiêu tuổi ?

Ngày tháng Sáu rồi anh hai mươi bốn tuổi, còn sinh nhật của em nhằm ngày , chỉ cách nửa tháng – quả là điều kỳ lạ.

Chỉ mới hai mươi bốn tuổi . Còn quá trẻ để ổn định gia thất. Bà mẹ anh ấy rất đúng khi nói không vội vã. Xem dường như họ có cuộc sống rất thoải mái, và nếu bà mẹ phải khó nhọc kiếm vợ cho con, có lẽ sau này bà sẽ hối tiếc. Sáu năm sau, nếu anh gặp một thiếu nữ cùng địa vị như anh với ít của hồi môn thì anh nên cưới.

Sáu năm sau! Cô Woodhouse thân yêu, lúc ấy anh sẽ ba mươi tuổi !

À, đấy là tuổi sớm nhất mà đa số thanh niên phụ thuộc vào cha mẹ lúc chào đời có đủ điều kiện để kết hôn. Chị đóan anh Martin đã tự lập gia sản cho riêng anh ấy – không thể nào có sẵn trên đời này. Chị tin chắc rằng, bất cứ khoản tiền nào ông bố để lại hoặc bất cứ khoản chia gia tài nào thì đều nằm trong cổ phiếu hoặc đại lọai như thế. Với nỗ lực và may mắn dần dà anh sẽ được giàu có, nhưng hiện anh chưa thể thật sự có gia sản gì cả.

Chắc hẳn là thế, cứ cho là vậy đi. Nhưng họ sống rất thoải mái. Họ không nuôi gia nhân trong nhà, ngòai ra họ không thiếu gì, còn bà Martin nói đến việc sẽ thu nhận một bé trai năm sau.

Harriet , chị mong em không lâm vào cảnh dại dột khi anh kết hôn – ý chị là tạo mối quen biết với vợ anh ấy – vì dù cho các cô em gái của anh với nền giáo dục cao hơn đều không phản đối, điều này không có nghĩa là anh sẽ cưới người đáng cho em chú ý đến. Thân thế không may mắn của em đòi hỏi em phải cẩn trọng khi tạo mối quen biết. Chắc chắn em là con của một nhà quý phái, và em phải cố bằng mọi cách củng cố vị thế này, nếu không sẽ có nhiều người lấy làm vui mà hạ thấp em.

Đúng, em nghĩ hẳn là thế. Nhưng trong thời gian em thăm viếng Hartfield, chị rất tử tế với em, chị Woodhouse ạ, nên em không sợ ai sẽ làm hại em.

Harriet, em thông hiểu khá rõ tầm quan trọng của ảnh hưởng gia thế, nhưng chị muốn em đứng vững trong xã hội bậc cao, để được độc lập thậm chí đối với Hartfield và chị Woodhouse. Chị muốn em mãi mãi có quan hệ tốt, muốn được như thế thì không nên có nhiều môi quan hệ khác thường. Vì thế, nếu em còn ở đây, khi anh Martin kết hôn, chị mong em không nên giao du thân mật với các cô em gái anh ấy , không làm quen với vợ anh ấy, người có lẽ sẽ là con nông dân, không có học thức .

Chắc hẳn thế. Vâng. Không phải là em nghĩ anh Martin sẽ kết hôn với bất cứ ai có học thức và được dạy dỗ thẳng. Tuy nhiên, em nghĩ giống chị - và chắc chắn em không muốn quen biết với vợ anh ấy. Em luôn có ý nghĩ rất tốt về các cô nhà Martin, đặc biệt là Elizabeth, và sẽ lấy làm tiếc nếu phải dẹp bỏ các ý nghĩ này, do lẽ họ cũng có trình độ như em. Nhưng nếu anh ấy cưới một thiếu nữ dốt nát, quê kệch, chắc chắn em không nên đi gặp gỡ chị ấy.

Emma nhìn cô bé nói năng với ngôn từ lộn xộn và không nhận ra biểu hiện đáng báo động của tình yêu. Anh trai trẻ là người đầu tiên mến cô bé, nhưng Emma tin rằng không có chuyện gì khác . Cô tin việc thu xếp của mình vì tình thân hữu sẽ không gặp khó khăn trầm trọng do bị Harriet chống đối.

Ngày kế, hai người gặp anh Marting khi họ đang đi bộ trên đường Donwell. Anh đang đi bộ, và sau khi nhìn cô với vẻ tôn trọng, anh nhìn về phía Harriet với vẻ mãn nguyện mà không cần che giấu. Emma thích được có cơ hội như thế để tìm hiểu, và trong khi họ chuyện trò với nhau, cô đi trước ít bước, nhanh chóng quan sát anh Robert Martin. Anh có bề ngòai thật chỉnh chu, trông giống một người nhậy cảm nhưng ngòai ra không có đặc điểm thuận lợi nào khác. Cô nghĩ nếu so sánh anh với những nhà quý phái, anh hẳn mất tất cả lợi điểm trong thiên kiến của Harriet. Không phải là Harriet thiếu nhậy cảm, cô bé đã tự nhận xét với lòng ngưỡng mộ pohng cách quý phái của bố cô. Còn anh Martin có vẻ như không biết phong cách tốt phải là như thế nào.

Họ chỉ chuyện trò với nhau ít phút vì không thể để cô Woodhouse chờ lâu. Rồi Harriet chạy đến cô với khuôn mặt tươi cười và với một thoáng phấn chấn mà cô Woodhouse mong cô bé sớm trấn tĩnh lại.

Cứ nghĩ đến việc chúng ta tình cờ gặp anh ấy! quả là kỳ lạ! Anh ấy bảo đấy là một cơ may khi anh đã không đi qua Randalls. Anh ấy không nghĩ chúng ta từng đi qua con đường này. Anh ấy cho là chúng ta thường đi về hướng Randalls. Anh ấy chưa có cơ hội tìm được quyển The Romance of the Forest. Anh ấy quá bận trong chuyến đi đến Kingston vừa rồi nên quên mất việc này, nhưng ngày mai anh ấy sẽ đi nữa. Quả là lạ lùng khi chúng ta gặp anh ấy. Này, chị Woodhouse, anh ấy có giống như người mà chị nghĩ trong đầu không? Chị thấy anh ấy thế nào? Chị có cho là anh ấy quá bình thường không?

Anh ấy rất bình thường, chắc chắn rồi – nhưng không đáng gì so với việc anh thiếuvẻ phong nhã. Chị không có quyền đòi hỏi quá nhiều và chị cũng không đòi hỏi nhiều, nhưng ch. Không ngờ anh ấy trông hề đến thế, hòan tòan không có phong cách gì cả. Chị phải thú nhận là lúc trước chị tưởng tượng anh ấy có phong cách trong chừng mực tốt.

Harriet tỏ vẻ xấu hổ:

Đúng là anh ấy không được trau chuốt như một nhà quý phái đích thực.

Harriet, chị nghĩ từ lúc em quen biết gia đình chị, em đã thường xuyên tiếp xúc với vài nhà quý phái đích thực, đến nỗi tự em nhận ra sự khác biệt nơi anh Martin. Ở Hartfield, em gặp những mẫu người đàn ông có giáo dục có văn hóa. Chị phải lấy làm ngạc nhiên nếu sau khi đã gặp những người ấy, em lại giao du với anh Martin mà không nhận ra anh thuộc tầng lớp thấp kém – và chị cũng tự hỏi tại sao trước đây em nghĩ anh ta là người dễ mến. Bây giờ em có bắt đầu cảm thấy như chị không? Em có nhận ra không? Chị tin chắc em phải nhận ra dángvẻ vụng về, cử chỉ thô kệch, thêm tiếng nói thô lỗ mà chị nghe không được trau chuốt chút nào.

Chắc chắn là anh ấy không được như anh Knightley. Anh ấy không có tư thái tinh tế và cách đi đứng như anh Knightley. Em nhận ra rõ ràng sự khác biệt. Nhưng anh Knightley là một người rất tinh tế!

Tư cách của anh Knightley đã quá tốt nên không công bằng mà so sánh anh ấy với anh Martin. Trong số một trăm người, em chưa tìm ra được một người quý phái như anh Knightley. Nhưng anh ấy không phải là người quý phái duy nhất mà em được biết. Còn ông Weston và anh Elton thì sao? Hãy so sánh anh Martin với một trong hai người đàn ông đó. So sánh cách họ đi đứng, cách họ ăn nói, cách họ giữ im lặng. Em phải nhận ra sự khác biệt.

À đúng! Có sự khác biệt lớn/. Nhưng ông Weston gần như là ông già. Ông Weston hẳn đã bốn mươi đến năm mươi tuổi.

Như vậy càng gíp cho tư cách của ông ấy có giá trị hơn. Harriet, khi người ta càng già, vấn đề càng quan trọng là không được có tư thái xấu, càng tỏ ra sang chói thì vẻ cục mịch, thô lỗ càng trở nên khó chịu. Điều có thể chấp nhận được thời niên thiếu thì trở nên khó ưa thời trung niên. Anh Martin hiện thời có phong thái vụng về và thô kệch, đến khi tuổi bằng ông Weston thì anh ta sẽ ra sao?

Harriet trả lời một cách trang trọng:

Quả thật là không thể ns được.

Nhưng có thể đoán được. Anh ta sẽ trở thành một nông dân hòan tòan cục mịch, thô tục, không kể gì đến dáng dấp bên ngòai mà chỉ nghĩ đến tính tóan lời lỗ.

Anh ấy sẽ như vậy sao? Thế thì tệ quá.

Việc anh ấy quên bãng quyển sách em giới thiệu chứng tỏ việc làm ăn đã choán hết tâm tư của anh. Cứ bận bịu về chuyện mua bán nên anh không còn nghĩ đến việc gì khác. Mà phải như thế, đối với một người đang ăn nên làm ra. Sách vở thì có liên quan gì đến anh? Chị tin chắc anh ấy sẽ ăn nên làm ra rồi đến lúc sẽ là người rất giầu, thế nên chúng ta không cần thắc mắc việc anh ta thiếu kiến thức và có cung cách thô lỗ.

Em tự hỏi liệu anh ấy có nhớ gì về quyển sách hay không.

Harriet chỉ trả lời thế, với vẻ phật ý khiến Emma cho là tốt hơn nên bỏ qua. Vì thế, trong một lúc cô không nói gì thêm.

Rồi Emma bắt chuyện trở lại:

Theo một khía cạnh thì có lẽ tư cách của anh Elton ở một bậc cao hơn là anh Knightley hoặc ông Weston. Tư cách ấy có tố chất dịu dàng hơn. Ông Weston có cung cách cởi mở, nhanh nhẩu, gần như là thiếu ý tứ mà mọi người vẫn mến ông bởi tính vui vẻ - nhưng người khác không nên bắt chước. Người ta cũng không nên rập khuôn cá tính thẳng thắn, quyết đoán của anh Knightley dù cá tính này rất thích hợp với anh: ngoại hình, dáng vẻ và hoàn cảnh của anh có lẽ cho phép cá tính như thế, nhưng nếu thanh niên nào bắt chước anh thì không ai chịu được. Trái lại, chị nghĩ thanh niên nên xem anh Elton là mẫu người đáng noi theo. Anh Elton có tính khí nhẹ nhàng vui vẻ, thích chiều đãi, và hiền hoà. Chị nghĩ dường như anh ấy được dạy bảo để thành người hiền hoà. Chị không rõ anh ấy có muốn lấy lòng một trong hai chị em ta hay không bằng cách tỏ ra hiền hoà thêm. Harriet ạ, nhưng điều làm chị chú ý là tư thái của anh hiền hoà hơn lúc trước. Nếu anh có ý gì đấy, thì hẳn em sẽ cảm thấy vui. Chị đã kể cho em chưa về những điều anh ấy nói về em hôm trước?

Rồi cô thuật lại lời khen nồng nàn mà cô nghe từ anh Elton. Harriet mặt ửng đỏ, mỉm cười, và nói cô luôn nghĩ anh Elton thật là dễ thương.

Anh Elton là người mà Emma vận dụng để xua đuổi hình ảnh anh nông dân ra khỏi tâm trí của Harriet. Cô nghĩ đây sẽ là mối lương duyên rất tốt, hiển nhiên là đáng mong ước, theo cách thức tự nhiên và có cơ may thành tựu để cô thấy đáng công mà trù định. Cô e đây là chuyện mọi người đều nghĩ đến và đoán ra được. Tuy thế hẳn không ai dự tính như cô về cái ngày kế hoạch thành hình, vì đầu óc cô nảy ra ý tưởng vào buổi tối đầu tiên Harriet đến chơi ở Hartfield.

Càng nghĩ cô càng tin chuyện này là thiết thực. Hoàn cảnh của anh Elton là thuận lợi nhất, chính anh đã là nhà quý phái và không có mối giao du thấp kém, trong khi anh không thuộc về dòng dõi vốn có thể chống đối lai lịch không minh bạch của Harriet. Anh đã có một ngôi nhà tiện nghi cho cô bé, và Emma đoán thu nhập của anh sẽ dư dả cho cả hai, vì tuy hoa lợi của cha xứ Highbury không được lớn, anh có một số bất độngsản tự lập. Cô có ý nghĩ tốt về anh như là một người có tính khí vui vẻ, có thiện ý, không có khiếm khuyết gì về đầu óc hiểu biết hữu dụng hoặc tri thức của thế giới.

Cô lấy làm hài lòng vì anh Elton nghĩ Harriet là thiếu nữ đẹp, mà cô cho là khi gặp gỡ thường xuyên ở Hartfield như thế, anh sẽ có cơ sở để yêu mến cô bé. Còn về phía Harriet, chắc chắn là ý nghĩ được anh yêu mến là đủ có trọng lượng và hiệu quả. Và anh thật sự là một thanh niên dễ mến, một thanh niên mà bất kỳ thiếu nữ nào không khó tính đều phải mến. Người ta cho là anh rất điển trai, nói chung nhiều người ngưỡng mộ anh tuy cô thì không, anh thiếu một dáng vẻ lịch thiệp mà cô cho là phải có. Nhưng một thiếu nữ đã hài lòng với cách anh Robert Martin đi tìm quả óc chó cho cô ăn có thể bị chinh phục qua lòng ngưỡng mộ đối với anh Elton.