NÓI VỀ TÀI KHÔN KHÉO CỦA NÀNG ĐÔRÔTÊA XINH ĐẸP CÙNG NHỮNG CHUYỆN GIẲI TRÍ KHÁC RẤT LÝ THÚ

Cha xứ chưa dứt lời, Xantrô đã lên tiếng:

- Thưa ngài cử, con người đã lập nên thành tích đó chính là ông chủ tôi; thực ra trước đó, tôi đã bảo ông ấy là phải suy nghĩ về việc làm của mình vì bọn chúng là những tên đầu trộm đuôi cướp, giải thoát cho chúng là có tội.

- Đồ ngu, Đôn Kihôtê nói; một khi giữa đường gặp những kẻ khốn khổ, bị cùm kẹp, áp chế, bị giải đi như những người tù, người hiệp sĩ giang hồ đâu có phận sự phải biết rằng họ có tội hay không có tội. Người hiệp sĩ chỉ có phận sự cứu vớt họ như cứu vớt những kẻ khốn cùng, và chỉ cần biết nỗi khổ đau của họ, không để mắt tới những hành động xấu xa họ đã làm. Ta đã gặp một xâu những con người ủ rũ và cực nhục, và ta đã giúp họ theo tiếng gọi của hiệp sĩ đạo, nếu phải tội ta xin chịu. Nếu có kẻ nào - trừ ngài cử đáng kính - cho rằng làm như vậy là sai, ta sẽ đáp rằng y chẳng biết gì về hiệp sĩ đạo cả và y đã nói láo như một kẻ đê tiện hạ lưu, và ta sẽ làm cho mở mắt bằng thanh kiếm lợi hại này.

Nói rồi, chàng lấy chân ghì chặt bàn đạp, chụp mũ sắt lên đầu (chàng vẫn mang theo cái chậu cạo râu - mà chàng ngỡ là cái mũ sắt của Mambrinô -, treo nó ở mỏm yên chờ ngày sửa chữa lại sau lần bị bọn tù đập vỡ).

Đôrôtêa là một cô gái khôn ngoan và tế nhị, biết Đôn Kihôtê tính tình gàn dở, thường bị mọi người chế giễu, trừ Xantrô Panxa; thấy chàng nổi nóng, cô bèn lên tiếng:

- Thưa hiệp sĩ, xin chàng nhớ cho rằng chàng đã nhận lời giúp thiếp và như vậy chàng không thể nhúng tay vào một cuộc phiêu lưu nào khác dù cần cấp đến mấy chăng nữa; xin chàng hãy bình tâm lại. Ví thử ngài cử đây biết rằng chính cánh tay vô địch này đã giải thoát cho bọn tù, chắc chắn ngài ấy sẽ khâu ba mũi kim vào mồm và cắn ba lần vào lưỡi chứ không khi nào lại thốt ra những lời có phương hại đến uy danh của chàng.

- Tôi xin thề là như vậy, Cha xứ nói, dù tôi có phải vặt nửa bộ râu này đi.

- Thưa nàng, tôi sẽ im lặng, Đôn Kihôtê đáp, và tôi xin dẹp nỗi tức giận chính đáng đang sôi sục trong lòng. Tôi sẽ giữ bình tĩnh cho tới khi hoàn thành nhiệm vụ đã hứa với nàng. Nhưng để đáp lại thiện chí của tôi và nếu như điều đó không làm nàng phiền lòng, xin hãy nói cho tôi biết nỗi buồn đau của nàng; còn những kẻ mà tôi phải trừng trị một cách đích đáng và đầy đủ để rửa hận cho nàng, những kẻ đó là ai, gồm bao nhiêu tên?

- Thiếp xin vui lòng, Đôrôtêa nói, nếu như những chuyện buồn thảm và đau khổ không làm chàng chán tai.

- Đâu có, thưa nàng.

- Nếu vậy, xin các ngài hãy chú ý nghe thiếp kể.

Đôrôtêa vừa dứt lời, Carđêniô và bác phó cạo vội tiến lại gần để xem cô gái khôn ngoan này bày ra câu chuyện gì; Xantrô cũng sán đến bên cô ta vì bác cũng bị mắc lừa như chủ vậy. Đôrôtêa ngồi lại ngay ngắn trên yên, hắng giọng mấy cái rồi, với một điệu bộ rất duyên dáng, bắt đầu kể như sau:

- Trước hết, xin các ngài biết cho rằng người ta gọi thiếp là...

Đến đây, cô ta ngừng lại một chút vì quên bẵng cái tên mà Cha xứ đã đặt cho; biết vì sao Đôrôtêa ngừng lại, cha xứ vội lên tiếng cứu nguy cho cô ta:

- Nàng bối rối và lúng túng khi kể về nỗi bất hạnh của mình, điều đó không có gì là lạ. Thói thường, sự đau khổ vùi dập con người làm mất trí nhớ đến mức quên cả tên mình. Chính vì thế mà nàng đã quên nàng là công chúa Micômicôna, người kế thừa chính thức đại vương quốc Micômicôn. Tôi xin nhắc như vậy để nàng có thể dễ dàng nhớ lại trong ký ức sầu thảm những điều mà nàng muốn kể ra đây.

- Quả thật như vậy, cô gái đáp; từ bây giờ, thiếp nghĩ rằng sẽ không cần thiết phải nhắc thiếp nữa và thiếp sẽ kể được hết câu chuyện có thật của thiếp, câu chuyện đó như sau: phụ vương của thiếp tên là Tinacriô Hiền Nhân, rất giỏi về pháp thuật; người đoán được rằng mẹ thiếp tức là hoàng hậu Haramiia sẽ chết trước, và rồi sau đó ít lâu người cũng sẽ từ giã cõi đời, bỏ thiếp một mình, mồ côi cả cha lẫn mẹ. Nhưng người vẫn thường nói rằng người không ngại chuyện đó; trái lại có một điều làm người lo lắng hơn: số là cha thiếp biết chắc chắn rằng có một gã khổng lồ quái dị làm chúa một hòn đảo lớn ở cách vương quốc thiếp không xa; gã khổng lồ này tên là Panđaphilanđô Mắt Lé vì mặc dù hai con mắt của y ngay ngắn, không có tật gì, y vẫn cứ nhìn lệch về một bên như một người bị lác, làm ra vậy để dọa cho mọi người phải sợ. Cha thiếp đoán trước được rằng một khi gã khổng lồ đó biết thiếp mồ côi, y sẽ dẫn một đạo quân lớn tràn vào đất nước của thiếp và sẽ chiếm đoạt hết lãnh thổ không để lại một xóm làng nào cho thiếp nương thân, và thiếp chỉ có một cách lấy y làm chồng mới tránh khỏi thảm họa đó. Cha thiếp biết rằng thiếp sẽ không bao giờ chịu nhận một cuộc hôn nhân quá chênh lệch như vậy, và quả thật thiếp không bao giờ có ý nghĩ lấy tên khổng lồ đó hoặc một kẻ nào khác, dù kẻ đó hùng mạnh đến mấy. Cha thiếp còn dặn dò thiếp là sau khi người qua đời, nếu thấy tên Panđaphilanđô sang thôn tính đất nước thì không nên chống cự lại vì làm việc đó sẽ bị tiêu vong, trái lại cứ để cho y tự do chiếm đóng nếu muốn tránh cho đám dân lành sự chết chóc hủy diệt vì thiếp không sao đương đầu nổi trước sức mạnh khủng khiếp của y; sau đó thiếp phải lập tức đi tới nước Tây Ban Nha cùng với một vài người thân cận và sẽ tìm được một hiệp sĩ giang hồ giải nguy cho; hiệp sĩ đó tiếng tăm lừng lẫy cả nước và nếu thiếp chưa quên, tên chàng là Đôn Axôtê hay Đôn Higôtê gì đó.

- Thưa bà, tên chàng là Đôn Kihôtê, Xantrô Panxa nói xen vào, còn gọi là hiệp sĩ Mặt Buồn.

- Đúng rồi, Đôrôtêa đáp, Cha thiếp còn tả rằng tầm vóc chàng cao, mặt khô khẳng, phía người bên phải, dưới vai trái hoặc quanh quẩn đâu đó có một nốt ruồi nâu với mấy cái lông cứng như lông lợn .

Nghe nói vậy, Đôn Kihôtê bảo giám mã của mình:

- Xantrô con ta, hãy lại đây giúp ta cởi áo xem ta có đúng là nhà hiệp sĩ mà ông vua thông thái kia đã tiên đoán không.

- Chàng cởi áo ra làm chi? Đôrôtêa hỏi.

- Để xem tôi có cái nốt ruồi mà cha nàng đã tả không, Đôn Kihôtê đáp.

- Chả cần phải cởi áo đâu, Xantrô nói; tôi biết ngài có một cái nốt ruồi như vậy ở giữa sống lưng; đó là một dấu hiệu chứng tỏ sức mạnh của con người.

- Thế là đủ rồi, Đôrôtêa nói; chỗ quen thuộc ta chả cần phải tỉ mỉ quá làm gì, và dù cái nốt ruồi đó ở vai hay ở sống lưng cũng không quan trọng, miễn là có nốt ruồi, còn nó ở đâu cũng được vì cũng vẫn xương thịt ấy cả mà thôi. Chắc chắn cha thiếp đã nói đúng và thiếp đến đây cầu cứu chàng Đôn Kihôtê cũng là đúng. Chính chàng là hiệp sĩ mà cha thiếp đã tiên đoán vì những nét đặc biệt trên mặt chàng ăn khớp với tiếng tăm của chàng hiệp sĩ lừng danh không những ở Tây Ban Nha mà còn cả ở xứ Mantra; thiếp vừa ở dưới thuyền đặt chân lên Ôxuna đã nghe người ta đồn về những chiến công của chàng, và thiếp tự bảo rằng đó là người thiếp đang đi tìm.

- Nhưng làm sao nàng có thể ở dưới thuyền đặt chân lên Ôxuna được vì đó có phải là một hải cảng đâu? Đôn Kihôtê hỏi.

Đôrôtêa chưa kịp đáp, Cha xứ đã đỡ lời:

- Chắc là công chúa muốn nói rằng sau khi lên bến Malaga , nàng đi tới Ôxuna thì được nghe đồn về ngài.

- Thiếp định nói như vậy đó, Đôrôtêa đáp.

- Thế thì đúng rồi, Cha xứ nói; thôi, xin nàng kể tiếp.

- Thiếp cũng chẳng còn gì kể nữa, Đôrôtêa đáp. Chỉ xin nói thêm rằng cuối cùng, thiếp đã vô cùng may mắn tìm thấy chàng Đôn Kihôtê khiến thiếp cảm thấy như đã trở lại ngôi báu rồi; với một tấm lòng hào hiệp và quảng đại, chàng đã hứa nhận lời đi bất cứ nơi nào theo thiếp, nghĩa là đi gặp tên Panđaphilanđô Mắt Lé, để trừ khử y và trao trả lại cho thiếp những cái mà y đã chiếm đoạt một cách phi lý. Tất cả những điều đó nhất nhất sẽ phải xảy ra như người cha yêu quý của thiếp là Tinacriô Hiền Nhân đã tiên đoán; người còn ghi lại bằng tiếng Calđê hay Hy Lạp gì đó, mà thiếp không đọc được, rằng sau khi đã chặt đầu tên khổng lồ, nếu chàng hiệp sĩ ngỏ ý cầu hôn thì thiếp phải tự nhận ngay là vợ chính thức của chàng, không được chối cãi nửa lời, và cả vương quốc của thiếp lẫn con người thiếp đều thuộc về chàng.

- Anh thấy thế nào, anh bạn Xantrô? Đôn Kihôtê nói. Đã nghe thấy gì chưa? Ta chẳng vẫn thường nói đó sao? Hãy xem đó, chúng ta có đất đai để cai trị và có công chúa để kết hôn.

- Tôi chịu ngài rồi, Xantrô nói. Chỉ có kẻ nào ngu ngốc mới không lấy bà u khi đã rạch cổ ông tướng Panđailanđô! Sao, hay là còn chê bà hoàng xấu xí? Thôi đi, tôi chỉ mong những con rệp ở giường tôi cũng được xấu như vậy!

Nói xong, Xantrô nhảy cỡn lên tỏ vẻ vui thích lắm; bác chạy lại giữ cương con la của Đôrôtêa, bắt nó dừng lại, rồi bác quỳ xuống trước mặt nàng, xin nàng đưa tay cho hôn để tỏ rằng bác nhận nàng là hoàng hậu và chủ của mình. Thử hỏi ai nhịn được cười trước sự điên rồ của chủ cũng như sự ngây thơ của tớ? Đôrôtêa chìa tay ra và hứa hẹn sẽ phong cho bác làm quan đại thần trong triều đình khi nào trời giúp cho nàng khôi phục được giang sơn. Những lời cảm ơn của Xantrô khiến mọi người lại được một dịp cười.

- Thưa các ngài, Đôrôtêa kể tiếp, đó là câu chuyện về thiếp; thiếp chỉ còn một điều để nói với các ngài là trong số những người thiếp đem đi theo, bây giờ chỉ còn lại anh giám mã có bộ râu dài kia vì khi vào gần tới bến, bọn thiếp gặp một cơn bão và họ đã chết đuối cả; riêng anh giám mã và thiếp vào được đất liền nhờ có hai tấm ván; điều đó thật là kỳ lạ, cũng kỳ lạ và bí ẩn như cả cuộc đời thiếp mà các ngài đã thấy. Nếu trong khi thiếp kể, có điều gì luống cuống hoặc không đúng, xin các ngài hãy nhớ tới lời ngài cử đã nói lúc thiếp bắt đầu kể chuyện: những sự đau khổ ghê gớm và triền miên làm con người ta mất hết trí nhớ.

- Hỡi công chúa cao quý! Đôn Kihôtê nói, chừng nào tôi còn phụng sự nàng, những nỗi đau khổ, dù to lớn chừng nào, cũng không làm tôi mất trí nhớ được; tôi xin khẳng định một lần nữa lời hứa của tôi và thề sẽ cùng đi với nàng đến cùng trời cuối đất cho tới khi tôi chạm trán kẻ thù hung bạo của nàng, và tôi tin rằng với sự phù hộ của Chúa và với cánh tay này, tôi sẽ chặt đứt cái đầu kiêu ngạo kia bằng lưỡi gươm này... mà tôi không dám nói là sắc bén vì tên Hinêx đê Paxamôntê đã lấy cắp thanh gươm quý của tôi. Đôn Kihôtê nói rất nhỏ đoạn sau, rồi chàng lại tiếp:

- Sau khi tôi đã chặt đầu tên khổng lồ và trao lại giang sơn cho nàng, nàng có toàn quyền định đoạt con người mình theo ý muốn, vì trong khi trí nhớ của tôi còn vấn vương chuyện khác, ý muốn còn bị trói buộc và đầu óc còn bị phụ thuộc vào con người kia... tôi chỉ nói thế thôi... thì tôi không đủ can đảm nghĩ tới việc lấy ai, dù đó là chim phượng hoàng.

Xantrô cảm thấy rất bực khi nghe chủ nói là không muốn lấy ai, bác nổi khùng hét to:

- Ngài Đôn Kihôtê, tôi xin thề là ngài lú lẫn ruột gan rồi! Sao lại có thể ngần ngại không muốn lấy một nàng công chúa cao quý như vậy? Ngài tưởng rằng lúc nào thần May Rủi cũng dành cho ngài một cơ hội may mắn như thế này ư? Liệu bà chủ Đulxinêa có xinh đẹp hơn không? Nhất định là không, không bằng một nửa, thậm chí tôi muốn nói là không thấm gót con người đang đi phía trước kia. Nếu ngài cứ tơ tưởng hão huyền thì bao giờ tôi mới trở thành bá tước và làm chủ một lãnh địa như tôi vẫn mơ ước. Tôi kêu cầu tất cả lũ quỷ Xa-tăng giúp tôi. Ngài hãy cưới nàng công chúa này đi, cưới ngay đi, và hãy nhận lấy vương quốc tự trên trời rơi vào tay ngài; một khi ngài đã làm vua, hãy phong cho tôi làm hầu tước hay một chức gì cao hơn nữa, còn lại bao nhiêu tôi xin nhường tất cho quỷ.

Nghe Xantrô phỉ báng nàng Đulxinêa, Đôn Kihôtê không nhịn nổi; chàng giơ cao ngọn giáo, chẳng nói chẳng rằng, lẳng lặng phang luôn cho Xantrô hai cái làm bác ngã lăn ra đất, và nếu Đôrôtêa không lên tiếng can ngăn, ắt chàng đã đánh chết bác giám mã. Một lát sau, chàng mới lên tiếng:

- Thằng đê tiện kia, mi tưởng lúc nào cũng có thể nói năng suồng sã như vậy đối với ta sao? Lúc nào mi cũng nói bậy được và ta cũng tha thứ cho sao? Chớ có tưởng như thế, quân đê tiện bị rút phép thông công kia; phải, đúng là mi bị rút phép thông công vì mi đã nói động đến nàng Đulxinêa vô song. Hỡi kẻ thô lỗ, cục cằn, xấu bụng kia, mi không biết rằng nếu không có nàng tiếp sức cho cánh tay ta thì ta không giết nổi một con bọ ư? Tên độc mồm độc miệng kia, mi không biết rằng sở dĩ ta chiếm lại được vương quốc Micômicôn, chặt đứt đầu tên khổng lồ và phong cho mi là hầu tước (ta coi tất cả những điều đó như đã được thực hiện và được công nhận rồi) là nhờ có nàng Đulxinêa đã sử dụng cánh tay ta để lập chiến công ư? Nàng đã nhập vào ta mà chiến đấu và chiến thắng; ta sống được, hít thở được là nhờ có nàng. Nhờ có nàng mà ta được làm người và nên người. Ôi, tên khốn kiếp, đê tiện, bất nhân kia! Người ta đưa mi từ chốn đất bụi lên ông nọ bà kia, vậy mà mi báo đáp lại bằng cách nói xấu người làm ơn như vậy đó ư!

Xantrô bị đánh không đau lắm nên vẫn nghe được hết những lời của chủ; bác vội vàng đứng dậy, chạy lại lấp sau con la của Đôrôtêa, nói vọng về phía Đôn Kihôtê:

- Xin hỏi ngài: nếu ngài cứ khăng khăng không chịu lấy nàng công chúa cao quý này, hiển nhiên là vương quốc Micômicôn sẽ không thuộc về ngài và nếu như vậy thì ngài ban cho tôi được cái gì? Chính đó là điều làm tôi phải than phiền. Xin ngài hãy cưới nàng công chúa trong lúc ta bắt gặp nàng tại đây như thể từ trên trời rơi xuống, rồi sau đó ngài vẫn có thể quay trở lại với bà Đulxinêa. Chắc là trên đời này cũng không thiếu những ông vua có nhân tình. Về nhan sắc của hai người, tôi không có ý kiến, nhưng nếu phải nói sự thật, tôi thấy cả hai cùng đẹp cùng giòn tuy rằng tôi chưa nhìn thấy bà Đulxinêa bao giờ.

- Sao lại chưa nhìn thấy là thế nào, tên phản phúc, tên báng bổ kia? Đôn Kihôtê nói. Mi chẳng mang về đây cho ta lời nhắn nhủ của nàng là gì?

- Tôi muốn nói là tôi chưa nhìn kỹ, Xantrô đáp, thành thử không nhận thấy rõ sắc đẹp và những nét nổi bật của bà ta; nhưng nhìn chung cả khối thì thấy được đấy.

- Thôi, ta tha lỗi cho anh, Đôn Kihôtê nói, và anh cũng chả nên chấp thái độ nóng nảy của ta làm gì vì con người ta thường không kiềm chế được những hành động bột phát của mình.

- Tôi hiểu lắm, Xantrô đáp; bản thân tôi cũng hay bột phát trong lời nói, và một khi lưỡi đã mấp máy thì tôi không thể nhịn được.

- Xantrô, dù sao anh cũng phải giữ mồm, giữ miệng vì cứ hay nói bậy, có ngày oan gia đó... thôi ta nói thế thôi.

- Được lắm, Xantrô nói, Chúa ở trên trời nhìn thấy hết những sự ám muội và sẽ nhận xét ai xấu giữa tôi là kẻ nói năng vụng về và ngài là người có những hành động không tốt.

- Xantrô, không được nói nữa, Đôrôtêa lên tiếng; hãy lại hôn tay chủ anh và xin lỗi đi; từ nay về sau phải thận trọng hơn trong việc khen chê người khác; còn đối với bà Tôbôxô mà ta không quen biết, anh không được nói xấu mà phải phụng sự tử tế. Hãy tin vào Chúa, người sẽ không quên ban cho anh một lãnh địa để anh có thể sống như một ông hoàng.

Xantrô cúi gục đầu xin hôn tay chủ; Đôn Kihôtê nghiêm trang giơ tay ra. Sau khi Xantrô hôn xong, Đôn Kihôtê làm dấu ban phúc cho bác rồi bảo bác hãy cùng chàng đi lên trước vì chàng có nhiều điều rất quan trọng muốn hỏi và trao đổi. Xantrô vội rảo bước theo chủ; khi hai thầy trò đã đi cách xa mọi người, Đôn Kihôtê lên tiếng:

- Từ khi anh trở về đây, ta chưa có cơ hội và thời gian để hỏi anh tỉ mỉ về nhiệm vụ mà anh đã được giao phó và về lời phúc đáp mà anh mang về cho ta. Bây giờ, nhân lúc rảnh rang, hãy làm cho ta hài lòng bằng những tin tốt lành đi nào.

- Ngài muốn hỏi gì thì cứ hỏi, Xantrô đáp, tôi cũng sẽ tuôn ra hết những điều đã lọt vào tai. Nhưng từ nay về sau, xin ông chủ chớ nên quá thù dai như vậy đối với tôi.

- Xantrô, tại sao anh lại nói thế?

- Tôi nói thế đấy; sở dĩ ngài đánh tôi là vì có chuyện mâu thuẫn đêm hôm nọ giữa hai thầy trò ta do ma quỷ gây ra, chứ không phải vì tôi nói động chạm gì đến bà Đulxinêa, một người mà tôi yêu mến và kính trọng như một vật linh thiêng, không phải vì bà ta có gì thánh thần mà vì bà ta là vật sở hữu của ngài.

- Xantrô, muốn sống thì đừng nhắc lại chuyện đó nữa, Đôn Kihôtê nói, vì nó làm ta buồn phiền. Ta đã tha tội cho anh, nhưng chắc anh cũng biết câu nói: "Tội lỗi mới, hình phạt mới".

Hai thầy trò đang nói đến đó, bỗng đâu trên đường cái có một người cưỡi lừa đi tới, lúc đến gần nom như một người Bôêmiêng . Xưa nay, mỗi khi nhìn thấy lừa là Xantrô nhìn hau háu; thoạt nhìn người đi tới, bác đã nhận ra ngay là Hinêx đê Paxamôntê, và từ anh chàng nom giống người Bôêmiêng đó, bác nhận ra con lừa của mình. Quả thật anh chàng Hinêx đang cưỡi con lừa của bác; để mọi người không nhận ra được mặt và để bán được lừa một cách dễ dàng, Hinêx đê Paxamôntê đã cải trang thành người Bôêmiêng vì y biết rất thành thạo các thứ tiếng nói của giống người này như tiếng mẹ đẻ vậy. Vừa nhận ra y, Xantrô hét ầm lên:

- Tên kẻ cắp Hinêxiiô kia! Trả của quý cho ta, trả cuộc sống cho ta, chớ cướp mất chỗ dựa của ta, để lại con lừa cho ta, trả lại niềm vui cho ta! Cút đi, đồ xấu xa; xéo ngay, quân ăn cắp, và hãy bỏ lại những cái gì không phải của mình!

Kể ra Xantrô chẳng cần phải la lối om sòm làm gì vì vừa nghe bác chửi câu đầu, Hinêx đã nhảy vội xuống đất, chạy như phi, thoắt một cái biến mất. Xantrô bước tới ôm lấy con lừa và hỏi nó:

- Thế nào, mày có được khỏe không, lừa của ta, đôi mắt của ta, bạn đường của ta?

Rồi bác vuốt ve hôn hít nó như đối với người vậy. Chú lừa lặng yên, chẳng nói chẳng rằng, mặc cho Xantrô hôn hít vuốt ve. Mọi người tới nơi mừng bác đã tìm thấy lừa, đặc biệt Đôn Kihôtê hứa không hủy bỏ tấm phiếu nhượng cho bác ba con lừa con; Xantrô cảm ơn chủ rối rít.

Trong lúc Đôn Kihôtê và Xantrô trao đổi bàn bạc riêng, Cha xứ cũng trò chuyện với Đôrôtêa; ông khen nàng đã kể chuyện rất khéo, vừa ngắn gọn vừa giống như sách kiếm hiệp. Đôrôtêa đáp là nàng thường đọc loại sách đó để giải trí, chỉ hiềm một nỗi là nàng không biết các tỉnh và các hải cảng ở chỗ nào nên đã nói mò là thuyền cập bến ở Ôxuna. Cha xứ nói:

- Biết vậy nên tôi phải vội đỡ lời cô và thế là mọi việc đều ổn thỏa. Nhưng thật kỳ lạ khi thấy anh chàng quý tộc khốn khổ kia tin một cách quá dễ dàng vào những câu chuyện hoang đường bịa đặt chỉ vì nó giống những sự việc ngớ ngẩn trong sách vở của chàng.

- Thật vậy, Carđêniô nói, thật là một điều lạ lùng chưa từng thấy, và tôi tự hỏi liệu có một bộ óc giỏi giang nào tưởng tượng ra được một nhân vật như vậy không.

- Nhưng còn một điều lạ lùng nữa, Cha xứ nói, vì ngoài những lời lẽ ngớ ngẩn điên rồ đó, chàng quý tộc của chúng ta có những câu phát biểu rất hay và chàng tỏ ra hiểu biết sáng suốt trong mọi vấn đề khác. Tóm lại, nếu không dính dáng tới những vấn đề về hiệp sĩ thì không ai dám bảo chàng là một người ngu đần.

Trong lúc mọi người bàn tán như vậy, Đôn Kihôtê vẫn mải nói chuyện với Xantrô, chàng bảo giám mã:

- Thôi, anh bạn Xantrô, chớ nhắc tới những chuyện mâu thuẫn giữa chúng ta nữa; hãy trút bỏ giận dữ hằn thù và trả lời ta: Anh đã gặp nàng Đulxinêa ở đâu, như thế nào, lúc nào? Nàng làm gì? Anh đã nói gì với nàng? Nàng trả lời anh thế nào? Nét mặt nàng ra sao khi đọc thư của ta? Ai đã chép lại bức thư đó cho anh? Hãy kể lại tất cả những điều mà anh thấy đáng để cho ta biết, hỏi và được thỏa mãn, không thêm thắt để cho ta vui lòng, nhưng cũng đừng cắt xén để cho ta khỏi phiền lòng.

- Nếu phải nói sự thật, Xantrô đáp, tôi xin thưa với ngài là không có ai chép lại bức thư đó bởi lẽ tôi không mang thư nào cả.

- Anh nói đúng đấy vì hai ngày sau khi anh ra đi, ta thấy ta vẫn giữ quyển lưu niệm trong đó có lá thư ta viết; điều đó làm ta rất phiền lòng vì ta không hiểu anh sẽ làm ăn ra sao khi không thấy thư ở đâu, và ta cứ tưởng anh sẽ quay về đây khi phát hiện thấy mình không mang thư.

- Quả thật tôi sẽ phải làm như vậy nếu tôi không thuộc lòng những lời trong thư mà ngài đã đọc cho nghe; nhờ vậy nên tôi đã đọc lại cho một ông giữ đồ thánh trong nhà thờ, và ông ấy đã chép lại không sai một chữ; ông ta bảo tôi rằng cả đời ông đã đọc được nhiều bức thư nhưng chưa bao giờ ông ta được thấy và được đọc một bức thư nào hay như vậy.

- Thế bây giờ anh còn nhớ không, Xantrô? Đôn Kihôtê hỏi.

- Thưa ngài, không ạ, Xantrô đáp, vì sau khi đã đọc cho ông ta chép lại, tôi thấy có nhớ cũng chẳng ích gì nên tôi quên đi luôn; có chăng tôi chỉ còn nhớ mấy chữ Thưa quái nương... à à... Thưa quý nương và câu cuối cùng Vì nàng phụng sự suốt đời, hiệp sĩ Mặt Buồn. Còn trong khúc giữa của bức thư, tôi đã dùng nhiều câu chữ, gọi bà ta là linh hồn, là cuộc sống, là đôi mắt đẹp.