Trận mưa ba ngày liền, hiện tượng ngoại lệ ở Roma trong mùa hè, cũng như cơn mưa đá trái với quy luật của thiên nhiên, không chỉ giáng xuống ban ngày hay chiều tối mà thậm chí vào lúc nửa đêm, đã làm gián đoạn các buổi biểu diễn. Dân chúng bắt đầu lo sợ. Người ta tiên đoán mất mùa nho và khi mà một buổi chiều kia, sét đánh cháy pho tượng đồng của nữ thần Xerera trên đồi Kapiton, người ta bèn dâng lễ vật trong thần miều Jupiter Xanvator. Các tăng lữ thờ nữ thần Xerera loan tin rằng cơn giận của các vị thần linh trút xuống trừng phạt thành phố vì việc trừng phạt quá muộn màng những người Thiên Chúa giáo, thế là đám đông dân chúng lại bắt đầu đòi hỏi để được tiếp tục các hội thi đấu, bất kể cả thời tiết và niềm vui tràn ngập cả thành Roma khi rốt cuộc người ta loan báo rằng các cuộc ludus sẽ lại tiếp tục sau ba ngày tạm hoãn.

Trong khi đó thời tiết lại đẹp. Từ sáng đến đêm nhà hát đầy nhong nhóc hàng nghìn người, ngay cả hoàng đế cũng đến sớm, cùng các ni cô đồng trinh và triều thần. Buổi biểu diễn được bắt đầu bằng cuộc chiến đấu giữa những người Thiên Chúa với nhau, họ được mặc giáp làm các đấu sĩ và được cung cấp loại vũ khí mà các kiếm thủ thường sử dụng để tấn công hoặc phòng thủ. Nhưng người ta đã thất vọng. Các tín đồ Thiên Chúa ném hết lưới, chúc giáo và gươm xuống mặt cát, thậm chí họ còn ôm chặt lấy nhau và cứ ôm nhau như thể bất chấp cả cực hình và cái chết. Khi ấy, công chúng bị xúc phạm sâu sắc và cực kỳ phẫn nộ. Người thì trách họ cố tình không muốn đánh nhau vì căm thù dân chúng và để tước đoạt niềm vui mà những cảnh tượng biểu thị lòng can trường thường đem đến cho mọi người. Cuối cùng, theo lệnh của hoàng đế, người ta cho các đấu sĩ thực thụ đánh vào bọn họ, bọn này trong nháy mắt đã giết sạch đám người không có vũ khí đang quỳ gối.

Nhưng sau khi dọn sạch xác chết, buổi diễn thôi không còn là cuộc đấu nữa mà biến thành một chuỗi những cảnh tượng thần thoại theo sáng kiến của chính hoàng đế. Người ta được nhìn thấy cảnh Herkulex bị thiêu sống tên núi Oeta. Vinixius rùng mình khi nghĩ rằng người ta có thể bắt bác Urxux đóng vai Herkulex, nhưng rõ ràng là chưa tới lượt người nô bộc trung thành của nàng Ligia, vì trên dàn hỏa là một tín đồ Thiên Chúa giáo khác, hoàn toàn xa lạ với Vinixius, bị thiêu cháy. Ngược lại, ở cảnh tiếp theo, lão Khilon - người mà hoàng đế không muốn tha cho việc có mặt trong buổi biểu diễn - lại được gặp những người quen. Người ta trình diễn cái chết của Đeđan và Ikar(). Trong vai Đeđan là ông lão Euryxius, cụ già mà hồi nào đã vẽ cho lão Khilon hình con cá, còn trong vai Ikar là cậu Quartux, con trai của cụ. Cả hai được một cái máy đặc biệt nhấc lên cao, sau đó người ta bất thần buông họ từ cái độ cao kinh người ấy xuống đấu trường. Cậu Quartux rơi xuống sát gần bục ngồi của hoàng đế đến nỗi máu không những chỉ bắn tóe lên những vật trang sức bên ngoài mà còn lên cả chỗ tựa trải lụa tía. Lão Khikon không nhìn thấy lúc rơi vì lão nhắm nghiền mắt lại, lão chỉ nghe tiếp thân người đập xuống trầm đục, rồi lát sau khi nhìn thấy máu ở ngay cạnh mình, lão suýt ngất đi lần nữa. Nhưng những cảnh diễn thay đổi nhanh lắm. Nhục hình ghê tởm của các trinh nữ bị làm nhục bởi bọn đấu sĩ mặc giả thú vật như làm vui lòng đám đông. Người ta được nhìn thấy các nữ tu sĩ Kibela và Xerera, thấy những nàng tiên Đanaiđa, thấy nàng Đirrxe và Paxifae, cuối cùng thấy cả những thiếu nữ chưa kịp lớn bị lũ ngựa hoang giằng xé. Dân chúng vỗ tay hoan hô những ý tưởng mỗi lúc một mới của hoàng đế, ngài sung sướng vì những ý tưởng đó thỏa mãn với những tràng vỗ tay nên không lúc nào ngài rời viên bích ngọc ra khỏi mắt, say ngắm những thân thể trắng nõn nã bị sắt xé rách nát cùng những cơn co giật trước khi chết của các nạn nhân. Người ta cũng trình diễn cả những cảnh tượng trích trong lịch sử thanh đô. Sau các trinh nữ, người ta thấy được Muxius Xevôla, một tay bị buộc chặt vào chiếc giá ba chân có lửa, khiến nhà hát tràn ngập mùi thịt bị cháy khét lẹt, nhưng cũng giống như Xevôla thật, nạn nhân vẫn đứng yên không hề rên rỉ, mắt người nhìn lên với những lời cầu nguyện lầm rầm trên đôi môi tím tái. Sau khi gỡ ông ra và kéo thây vào nhà xác, người ta nghỉ giải lao vào giữa trưa như lệ thường trong các buổi biểu diễn. Hoàng đế cùng các ni cô đồng trinh và đám cận thần rời nhà hát đến một cái lều màu đỏ thắm khổng lồ được cố ý dựng lên, trong đó đã chuẩn bị sẵn cho ngài và khách một bữa điểm tâm tuyệt diệu. Phần lớn đám công chúng cũng theo gương ngài rút ra bên ngoài, chia thành nhiều nhóm đủ màu sắc cạnh lều để cho tứ chi được nghỉ ngơi sau khi bị tê cứng suốt một hồi lâu ngồi xem, đồng thơi dùng các món ăn mà nhờ ơn hoàng đế lũ nô lệ mang đi phân phát rất dồi dào. Chỉ có những kẻ tò mò nhất, sau khi rời ghế ngồi liền bước xuống đấu trường, và vừa chạm tay vào lớp cát đẫm máu hãy còn đang dinh dính, họ vừa ra vẻ thành thạo hoặc say lê tán tụng về những gì vừa diễn ra và những gì sắp tới nữa. Tuy nhiên chẳng mấy chốc cả những vị lắm mồm này cũng bước ra ngoài để không trễ mất bữa tiệt, chỉ còn vài người đứng lại, không phải vì tò mò mà vì đồng cảm với các nạn nhân.

Những người này ẩn trong các lô hoặc những chỗ thấp, trong khi đó người ta san phẳng lại bãi đấu trường và bắt đầu đào những cái hố liền nhau thành hàng khắp cả bãi, từ mép này đến mép kia, hàng cuối cùng chỉ cách bục ngồi của hoàng đế hơn chục bước. Từ phía bên ngoài hý trường vọng vào tiếng người ồn ào tiếng kêu và tiếng hoan hô, còn bên trong người ta vội vã chuẩn bị cho một khổ hình mới. Ngay sau đó người ta mở các hố nhốt người và từ tất cả các cửa thông ra mở các hố nhốt người và từ tất cả các cửa thông ra đấu trường, người ta bắt đầu lùa ra những đám tín đồ Thiên Chúa, trần truồng, vác những cây thập ác trên vai. Họ đứng đầy cả nhà hát. Những cụ già còng lưng dưới trọng lượng các dầm gỗ, bên cạnh đó là những đàn ông tráng niên, những phụ nữ xõa tóc cố che đi sự trần truồng của thân mình, những cậu thiết niên đang lớn và những em bé còn rất nhỏ tuổi. Đa phần các thập ác cũng như những nạn nhân đều được cài hoa. Đám phục dịch trong nhà hát không tiếc sức dùng roi bắt họ phải đặt cọc vào những cái hố đào sẵn và đứng thành hàng vào sát chân cột. Bằng cách này sẽ được chết, những người nào đầu tiên của hội đấu chưa kịp bị người ta đẩy vào mồm sư tử và các loài dã thú. Bây giờ đến lượt các nô lệ da đen túm lấy họ đặt nằm ngửa lên gỗ, bắt đầu đóng tay họ vào gióng ngang, hăng hái và nhanh nhẹn đến nỗi dân chúng hết giải lao quay trở vào thấy các cây thập tự phần lớn đã được dựng lên. Cả nhà hát ầm vang tiếng búa, tiếng búa vang đến những hàng ghế cao nhất và vang cả ra quảng trường vây quanh nhà hát, vang vào lều nơi hoàng đế đang thù tiếp các ni cô đồng trinh và đám bạn hữu của ngài. Nơi đó người ta nốc rượu nho, châm chọc lão Khilon và thì thầm những lời kỳ dị vào tai các ni cô đồng trinh của nữ thần Vexta, còn trên bãi đấu trường, công việc sục sôi, những chiếc đinh đóng phầm phập vào tay và chân các tín đồ Thiên Chúa, những lưỡi xẻng xoàm xoạp xúc đất lấp vào đầy hố đặt cọc

Trong những nạn nhân đang chờ đến lượt có cả ông Kryxpux. Lũ sư tử không đủ thì giờ để cắn xé ông, người ta bèn dành cho ông cây thập ác, còn ông vốn sẵn sàng chờ chết nên sung sướng nghĩ rằng giờ phút của ông đã điểm. Hôm nay trông ông khác hẳn, vì cái thân thể khô khẳng của ông đã bị lột truồng hoàn toàn, chỉ còn một dải dây thưỡng xuân quấn quanh háng ông, đầu ông đội một vòng hoa hồng. Nhưng trong ánh mắt ông cũng vẫn ánh lên cái nghị lực không bao giờ cạn kiệt, mặt ông vẫn là khuôn mặt khắc nghiệt và cuồng tín, nhô ra dưới vòng hoa. Trái tim ông cũng không hề thay đổi, vì giống như hôm nào trong hầm chứa ông đã từng mang cơn thịnh nộ của Chúa ra đe dọa những người anh em bị khâu vào da thú, thì hôm nay ông cũng khủng bố họ, thay vì động viên.

- Các người hãy tạ ơn Đấng Cứu Thế - Ông nói - Vì Người đã cho phép các ngươi được chết cái chết như Người. Có thể một phần tội lỗi các người vì thế sẽ được bỏ qua, tuy nhiên các ngươi hãy run lên đi, vì công lý được thực hiện và không thể có cùng một phần thưởng như nhau cho những kẻ xấu cũng như người tốt.

Lời của ông được tiếng búa đóng đinh vào tay chân các nạn nhân họa theo. Mỗi lúc một thêm nhiều cây thập tự được dựng lên trên đấu trường, còn ông quay về phía đám đông những người còn đang đứng bên cây gỗ của mình nói tiếp:

- Ta thấy bầu trời đang rộng mở, nhưng ta cũng thấy mở rộng cả vực thẳm…Ta cũng không biết sẽ thưa cùng Chúa ra sao đây về cuộc đới ta, mặc dù ta vẫn hằng tin, vẫn hằng căm thù sự ác, ta không sợ cái chết, mà là sự phục sinh, không sợ cực hình mà là tòa phán xét, vì ngày giận dữ đã tới rồi.

Khi đó, từ những hàng ghế gần đó chợt vang lên tiếng của ai đó bình tĩnh mà trang trọng:

- Không phải ngày thịnh nộ mà là ngày nhân ái, ngày giải thoát và phước lành, bởi ta nói cùng các anh em rằng Chúa Crixtux khao khát anh em, an ủi anh em và đặt anh em ngồi bên phải Người. Anh em hãy tin rằng bầu trời sẽ rộng mở đón anh em.

Nghe những lời ấy mọi cặp mắt đều quay lại phía những hàng ghế, ngay cả những người đã bị treo lên thập ác cũng ngẩng những gương mặt tái nhợt mệt mỏi nhìn về phía người đang nói.

Người ấy tiến lại cái vách ngăn vây quanh đấu trường và làm dấu thánh giá từ giã họ.

Ông Kryxpux giơ tay về phía người kia dường như định đeo dọa, nhưng thấy mặt người ấy, ông bỏ ngay tay xuống, rồi hai đầu gối ông sụp xuống, miệng ông thì thào:

- Đức Sứ Đồ Paven!...

Trước sự ngạc nhiên của đám phục dịch hý trường, tất cả mọi người chưa bị đóng đanh câu rút đều quỳ gối, ông Paven xứ Tarxu hướng về phía ông Kryxpux và nói:

- Kryxpux, ông đừng dọa họ, vì ngày hôm nay họ sẽ cùng ông lên thiên đường. Ông nghĩ rằng họ sẽ bị phê phán sao? ai sẽ phê phán họ? Chẳng lẽ Đức Chúa, người dâng cho họ chính con mình, lại làm việc đó chăng? Chẳng lẽ Chúa Crixtux, người đã chết để chuộc tội cho họ, giống như họ đang chịu chết vì sáng danh Người, lại làm thế chăng? Làm sao Người đang yêu thương lại có thể chê trách? Ai sẽ buộc tội kẻ mà Chúa lựa chọn? Ai sẽ dám gọi máu này là "đáng nguyền rủa"?

- Thưa cha, tôi căm thù sự dữ - Vị thầy già đáp.

- Chúa Crixtux dạy yêu thương con người hơn là căm thù sự ác, vì giáo thuyết của Chúa là tình yêu, chứ không phải là lòng căm thù.

- Tôi đã phạm tội trong giờ lâm chung - Ông Kryxpux nói.

Rồi đấm tay vào ngực.

Lúc đó người quản hàng ghế tiến lại gần đức Sứ Đồ hỏi:

- Người là ai mà nói chuyện với bọn tội nhân?

- Công dân La Mã - Ông Paven bình thản đáp.

Rồi quay lại phía ông Kryxpux, ông nói:

- Ông hãy tin, vì đây là ân phước và hãy chết bình yêu, hỡi tôi đòi của Chúa.

Hai người da đen lúc này đến gần ông Kryxpux để đặt ông nằm lên cây gỗ, nhưng ông còn nhìn quanh và kêu lên:

- Hỡi các anh em của tôi, xin hãy cầu nguyện cho tôi!

Và nét mặt ông mất đi vẻ khắc nghiệt thường ngày, những đường nét bằng đá mang vẻ thanh tĩnh và ngọt ngào. Tự ông dang tay ra dọc theo xà ngang của thập tự để giúp công việc thêm phần dễ dàng, mắt ông nhìn thẳng lên trời, ông bắt đầu nhiệt thành cầu nguyện. Dường như ông không cảm thấy gì nữa, vì khi những chiếc đinh xuyên sâu vào tay ông, thân thể ông không đau đớn, ông cầu nguyện tiếp khi người ta đóng đinh chân ông, ông vẫn cầu nguyện khi người ta dựng cây thập tự lên và lèn đất chung quanh gốc. Mãi tới khi những đám đông cười nói la hét bắt đầu tràn vào nhà hát, thì đôi lông mày của cụ già ấy mới nhíu lại như giận rằng dân ngoại đạo đã làm náo động sự im lặng và thanh tĩnh của cái chết ngọt ngào.

Nhưng trước đó người ta dựng hết các thập tự lên khiến cho đấu trường trông như một khu rừng có người trên cây. Ánh mặt trời chiếu lên các gióng ngang của thập tự và xuống đầu những kẻ tử vì đạo, còn trên mặt đấu trường hình thành những cái bóng trông như những đường ô vuông rắc rối, giữa những đường kẻ đó sáng lên màu cát vàng. Đó là cảnh diễn, trong đó đối với dân chúng toàn bộ nỗi khoái lạc là được ngắm nhìn một cái chết từ từ, chậm chạp. Nhưng cho tới nay chưa bao giờ người ta được thấy một rừng dầy đặc thập tự như thế. Những cây thập tự lèn chặt đấu trường đến nỗi đám phục dịch vất vả lắm mới có thể len đi giữa các cột. Ngoài cùng phần lớn là phụ nữ, nhưng ông Kryxpux được coi là cầm đầu nên được dựng ngay trước bục ngồi của hoàng đế trên một cây thập tự khổng lồ, phía dưới có quấn dây leo. Chưa có ai trong số các nạn nhận bị chết, nhưng một vài người trong số bị đóng đinh trước nhất đã ngất đi. Không một ai rên rỉ và kêu xin. Một số người ngả đầu sang vai hoặc gục đầu xuống ngực dường như đang ngủ, một số người như đang suy tư, những người khác nhìn lên trời, môi khẽ động đậy. Trong khu rừng thập tự kinh khủng này, trong những người thân bị đóng đinh căng ra ấy, trong sự câm lặng của các nạn nhân, có một cái gì thật dữ dội. No nê và phè phỡn sau bữa tiệc, dân chúng bước vào hý trường với những tiếng kêu la, nhưng họ chợt lặng đi không biết nên dừng mắt ở thân người nào và không biết nên nghĩ gì. Sự trần truồng của những thân hình đàn bà bị căng ra không còn kích thích giác quan của dân chúng nữa. Người ta thậm chí không đánh cuộc với nhau như thường lệ xem người nào sẽ chết trước nhất, việc mà người ta vẫn làm khi trên đấu trường có một số lượng tội nhân. Hình như ngay cả hoàng đế cũng chán ngán, vì người quay đầu, bằng cử chỉ biếng nhác chữa lại chuỗi hạt quanh cổ, vẻ mặt ngái ngủ và uể oải.

Chính lúc đó ông Kryxpux đang bị treo trước mặt ngài, người vừa nãy mắt nhắm nghiền như một kẻ đã bị ngất hay chết rồi, chợt mở bừng mắt và nhìn xói vào hoàng đế.

Mặt ông lại mang vẻ không khoan nhượng, mắt ông cháy ngời ánh lửa, khiến cho đám cận thần bắt đầu thì thào và dùng tay trỏ ông, cuối cùng cả hoàng đế cũng chú ý tới ông và nặng nhọc đưa viên bích ngọc lên mắt.

Im lặng hoàn toàn. Mắt khán giả dán chặt vào người ông Kryxpux, người đang cố gắng động đậy tay phải như muốn nhổ bật nó ra khỏi mặt gỗ.

Ngực ông phồng lên, những chiếc xương sườn nhô ra, ông thét lớn:

- Thằng giết mẹ! Đáng thương cho mày!

Nghe thấy lời chửi rủa ghê gớm ném thẳng vào mặt vị chúa tể thế gian trước mặt đám đông, công chúng hàng nghìn người, các vị cận thần không dám thở nữa. Lão Khilon như chết lặng. Hoàng đế run lên, buôn rơi viên bích ngọc khỏi tay.

Dân chúng cũng nín thở. Giọng ông Kryxpux vang rền mỗi lúc một mạnh mẽ, tràn ngập cả nhà hát:

- Đáng thương cho mày, đồ giết vợ và em, đang thương cho mày, hỡi kẻ chống Chúa! Vực thẳm khốn cùng đang mở dưới chân mày, thần chết đang chìa tay bắt mày, nấm mộ đang đợi mày kia. Thương thay cho mày, hỡi cái thây đang sống, vì mày sẽ phải chịu chết trong nỗi hãi hùng và sẽ bị đời nguyền rủa!...

Và không thể rứt nối tay bị đóng đinh vào thân gỗ, ông gắng hết sức căng người ra, một thân hình khủng khiếp, ngay từ lúc ống cũng đã giống một bộ xương, không khoan nhượng như định mệnh, ông rung rung bộ râu bạc phơ phía trên bục Nerô ngồi và lắc lác mái đầu làm rụng những cánh hoa hồng từ cái vòng hoa mà người ta khoác vào sọ ông.

- Thương thay cho mày, hỡi kẻ giết người kia! Mày đã quá mức rồi, giờ chết của mày đang tiến gần!...

Đến đây ông gồng người lên một lần nữa, suốt một hồi lâu người ta ngỡ rằng ông sẽ rứt được bàn tay ra khỏi cây thập tự và sẽ dữ tơn vung nó lên trên đầu hoàng đế, nhưng đột nhiên hai cánh tay gầy guộc của ông dài ra, thân mình ông dồn xuống phía dưới, đầu ông gục xuống ngực và ông qua đời.

Trong khu rừng những cây thập tự, những người yếu sức hoan cũng bắt đầu giấc ngủ vĩnh hằng.

Chú thích:

() Theo truyền thuyết thì Đeđan bay được từ đảo Cret đến đảo Xyxilia, nhưng trong các nhà hát La Mã ông cũng bị chết như Ikar.